Τι γίνονται τα εργοστάσια όταν σιγήσουν οι μηχανές;

Μπορεί οι διακόπτες να κατέβηκαν, πρόσφατα ή πριν από πολλά χρόνια, τα φώτα να έσβησαν, οι μηχανές να σίγησαν και οι αίθουσες να άδειασαν, όμως τα βιομηχανικά συγκροτήματα, που σταμάτησαν να λειτουργούν, δεν είναι απλώς λίγα ανενεργά καπνισμένα φουγάρα, κάποιες παρατημένες μηχανές και πολλοί μισογκρεμισμένοι χώροι.



Όσο κι αν φαίνεται περίεργο σε ορισμένους, τα νεότερα βιομηχανικά συγκροτήματα, που σταμάτησαν ή θα σταματήσουν σύντομα να λειτουργούν, πέρασαν ήδη στην ιστορική κληρονομιά ενός τόπου και αξίζουν να «αγκαλιαστούν», να προστατευτούν και να αξιοποιηθούν, στο πρότυπο, άλλωστε, ευρωπαϊκών χωρών, που γνώρισαν πριν από πολλά χρόνια την αποβιομηχάνιση.

Το θέμα της διατήρησης της βιομηχανικής κληρονομιάς απασχόλησε προ πολλού αρκετές περιοχές της βόρειας Ελλάδας, όπου έκλεισαν εργοστάσια, καπνομάγαζα, βιομηχανίες και αντίστοιχα συγκροτήματα.

Ωστόσο, στην παρούσα συγκυρία απασχολεί ιδιαίτερα τη Δυτική Μακεδονία, καθώς από πέρσι κλείνουν εργοστάσια της ΔΕΗ το ένα μετά το άλλο, όπως σημειώνει η Όλγα Τραγανού-Δεληγιάννη, αρχιτέκτων επί τιμή του Υπουργείου Πολιτισμού, με αφορμή σχετική διημερίδα που διοργανώνουν το Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας του ΤΕΕ και η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού-Παράρτημα Θεσσαλονίκης.

«Τα κτίσματα αυτά συνεισέφεραν στην ανάπτυξη της Δυτικής Μακεδονίας και ολόκληρης της Ελλάδας την πολύ λαμπρή περίοδο της ανόρθωσης της ελληνικής οικονομίας, στα μέσα του 20ού αιώνα. Γι΄ αυτό τον λόγο θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με την ιστορική σημασία που τους αρμόζει. Παρόλα αυτά, φορτώθηκαν και την κακή φήμη που απορρέει από τη συμβολή τους στη ρύπανση του περιβάλλοντος», τονίζει η κ. Τραγανού-Δεληγιάννη.

Ειδικά για τη Δυτική Μακεδονία, σημειώνει ότι υπάρχουν κάποιες σκέψεις και σχέδια από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης και ενδεικτικά αναφέρει την περίπτωση της Βιομηχανίας Λιπασμάτων ΑΕΒΑΛ. Η ιδιοκτησία των εγκαταστάσεων της βιομηχανίας που σταμάτησε να λειτουργεί, πέρασε στο δήμο Εορδαίας κι έχει ξεκινήσει η υλοποίηση σχεδίου μετατροπής τους σε βιομηχανικό πάρκο.

Η διεθνής εμπειρία από την αποβιομηχάνιση

Μιλώντας για τη διεθνή εμπειρία, αναφέρει - μεταξύ άλλων - τα παραδείγματα της περιοχής Ρουρ στη Γερμανία, όπου διεξήχθη διεθνής διαγωνισμός για την τουριστική αξιοποίηση του πάρκου του ποταμού Έμσερ. Επίσης, στην περιοχή Λάουζιτς της πρώην ανατολικής Γερμανίας, όπου σταμάτησε η εκμετάλλευση κοιτασμάτων άνθρακα, διενεργείται τώρα διεθνής διαγωνισμός.

Τέτοιες δομές και εργοστάσια, αφού πέρασαν από μια φάση αξιολόγησης, μετατράπηκαν σε μουσεία και πάρκα ή άρχισαν να φιλοξενούν τουριστικές και άλλες δραστηριότητες, στο πλαίσιο του βιομηχανικού τουρισμού, ενώ αντίστοιχο πεδίο εφαρμογής τέτοιων κινήσεων στην Ελλάδα είναι σαφώς και η Κοζάνη.

Άλλες περιπτώσεις αξιοποίησης της βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα

Παραδείγματα αξιοποίησης της βιομηχανικής κληρονομιάς συναντώνται, όμως, και σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Στη Νάουσα, ο δήμος ξεκίνησε μέσα από το πρόγραμμα ΕΣΠΑ την επαναχρησιμοποίηση παλαιών βιομηχανικών μονάδων και ιστορικών κτιρίων. Ένα τέτοιο έργο γίνεται ήδη στη βιομηχανία υφαντουργίας Βέτλανς, ενώ στο παλιό νηματουργείο Λόγγου- Κύρτση- Τουρπάλη στεγάζεται τμήμα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Στη Θεσσαλονίκη, η ανάλογη προσπάθεια ξεκίνησε πριν από 15 χρόνια, σε συνεργασία με την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, προκειμένου να αποκατασταθούν και να δοθούν νέες χρήσεις σε παλιά βιομηχανικά κτίρια και μνημεία. Μεγάλη ήταν η προσπάθεια για τη μετατροπή των αποθηκών του λιμανιού σε χώρους πολιτισμού, ενώ το κεντρικό αντλιοστάσιο του Οργανισμού Ύδρευσης φιλοξενεί το Μουσείο Ύδρευσης.

Το παλιό μεταξοϋφαντουργείο «Ήλιος», στην οδό Λαγκαδά, έγινε σχολείο, ενώ ξεκίνησε και η μετατροπή του παλιού μηχανουργείου, στην Ευαγγελίστρια, σε κέντρο πολιτισμού.

Ωστόσο, σύμφωνα με την κ. Τραγανού- Δεληγιάννη, παραμένουν αρκετά προβλήματα στις περιπτώσεις της ΥΦΑΝΕΤ, του συγκροτήματος «Αλλατίνη», της ζυθοποιίας «Φιξ» και μεγάλων βιομηχανικών συγκροτημάτων, που ενώ έχουν κηρυχθεί μνημεία της Θεσσαλονίκης, δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί.

Στη διημερίδα, που θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή και το Σάββατο στην Κοζάνη, η αρχιτέκτων Άννα Πασιά θα παρουσιάσει τα σχέδια για την αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι της Λέσβου, θα αναφερθεί στον συνολικό βιομηχανικό χαρακτήρα του νησιού, καθώς και στις κινήσεις που έχουν υλοποιηθεί- μέχρι στιγμής- για τη στέγαση χρήσεων πολιτισμού σε παλιά κτίρια εργοστασίων.

Ο αρχιτέκτονας Θεόδωρος Πριγγόπουλος θα αναφερθεί στο μεταλλευτικό συγκρότημα της Κίρκης, ενώ ο αρχιτέκτονας Χαρίσης Κυριάκου στην επαναχρησιμοποίηση των αποθηκών του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.

«Στόχος του ΤΕΕ είναι η πολύ αξιόλογη βιομηχανική κληρονομιά που υπάρχει στη Δυτική Μακεδονία, με κέντρο τον ενεργειακό άξονα, το λιγνιτικό κέντρο, την ΑΕΒΑΛ και τις λοιπές υποδομές, μέσα στην κρίση που βιώνουμε, να καταγραφεί και να αναδειχτεί, ώστε να είναι βασικός παράγοντας που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της Δυτικής Μακεδονίας το επόμενο χρονικό διάστημα» σχολιάζει, από την πλευρά του, ο Πρόεδρος της Δ.Ε. του τμήματος Δυτικής Μακεδονίας Δημήτρης Μαυροματίδης.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, της Π. Γιούλτση